Metoda Integracji Sensorycznej (SI) jest to nowoczesna i bardzo skuteczna forma diagnozy i terapii dzieci. Integracja Sensoryczna opiera się na neurofizjologicznych podstawach klinicznej obserwacji i standaryzowanych testach.
Metoda diagnozy i terapii SI powstała w latach 60-tych XX w. w Stanach Zjednoczonych. Twórcą tej metody jest A. Jean Ayres – pracownik naukowy Uniwersytetu Południowej Kalifornii w Los Angeles- psycholog i terapeuta zajęciowy. A. Jean Ayres zajmowała się zagadnieniami dotyczącymi wpływu zaburzeń integracji sensorycznej na osiągnięcia szkolne oraz codzienne życie dziecka. Przez lata obserwacji oraz zajęć z dziećmi wypracowała teoretyczne podstawy Integracji Sensorycznej, bazujące na wiedzy z dziedziny neuropsychologii oraz metody diagnozy i terapii zaburzeń integracji sensorycznej.
Integracja sensoryczna to proces organizujący (integrujący) docierające do mózgu informacje zmysłowe (sensoryczne) płynące zarówno ze środowiska jak i z ciała, tak, aby mogły być one użyte do celowego działania. Na ogół większość z nas zdaje sobie sprawę z istnienia 5 zmysłów – smaku, zapachu, wzroku, słuchu oraz dotyku, jednak poza tymi zmysłami istnieją jeszcze dwa bardzo istotne zmysły dostarczające nam informacji z naszego ciała, a mianowicie zmysły równowagi oraz czucia głębokiego. Tak, więc mózg rozpoznaje, interpretuje i segreguje informacje płynące z receptorów: wzrokowych, słuchowych, smakowych, dotykowych, proprioceptywnych (czucie głębokie), przedsionkowych (zmysł równowagi). tak, aby mogły zostać one użyte w działaniu, będącym odpowiedzią na wymagania otoczenia. Gdy informacje te płyną bez większych zakłóceń, wcale nie jesteśmy świadomi istnienia owych skomplikowanych procesów rozgrywających się w naszym systemie nerwowym, a mających wpływ na takie codzienne czynności jak np. mowa, planowanie ruchu, napięcie mięśniowe, postawa czy percepcja wzrokowa. Jednak, gdy z różnych przyczyn, procesy integracji sensorycznej zostają zakłócone możemy zauważyć u dziecka objawy zaburzeń w przetwarzaniu informacji zmysłowych, a co za tym idzie nieadekwatne odpowiedzi na wyzwania otoczenia. Układ przedsionkowy, proprioceptywny i dotykowy, to trzy podstawowe układy sensoryczne. Układy te ściśle współpracują ze sobą oraz z innymi układami sensorycznymi – słuchowym, wzrokowym i smakowo-zapachowym. Od współpracy tych wszystkich układów zależy prawidłowe funkcjonowanie w otaczającym nas świecie.
Terapia ta polega rozwijaniu prawidłowego odbioru i analizy bodźców dostarczanych z otoczenia poprzez zmysły zewnętrzne (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch) oraz płynące z własnego ciała poprzez zmysły wewnętrzne (równowagi i czucia głębokiego). Jest dla dziecka bardzo atrakcyjna, gdyż ma charakter wesołej zabawy ruchowej. Podczas tej zabawy dostarczane są dziecku takie bodźce, których najbardziej potrzebuje jego system nerwowy (co wiemy z diagnozy). Terapia ta zwana „naukową zabawą” odbywa się w przyjemnej sali wyposażonej w specjalistyczny sprzęt i pomoce do stymulacji wszystkich systemów zmysłowych. Terapeuta przygotowuje dla każdego dziecka indywidualny program dostosowany do jego potrzeb z zachowaniem zasady stopniowania trudności. Sprzyja to utrzymaniu stałego zainteresowania dziecka i ciągłemu poprawianiu jego samooceny dzięki osiąganym sukcesom. To zaś motywuje dziecko do dalszego wysiłku.
Metoda Integracji Sensorycznej jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: mającymi trudności szkolne (trudności z czytaniem, pisaniem, ortografią, trudności z koncentracją uwagi), wykazującymi opóźnienia w rozwoju mowy, wykazującymi opóźnienia w rozwoju ruchowym, z grupy ryzyka (zagrożona ciąża, obciążenia okołoporodowe, cesarskie cięcie, wcześniactwo, czynniki dziedziczne), jako działanie profilaktyczne, które podjęte we wczesnym okresie rozwoju dziecka zmniejsza lub eliminuje ryzyko wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej, z nadpobudliwością psychoruchową (ADHD), z zaburzeniami uwagi (ADD), z upośledzeniem umysłowym, z zespołem Downa, z autyzmem, z zespołem Aspergera, z MPDz (Mózgowe Porażenie Dziecięce), z kruchym chromosomem X.
Poniżej znajdują się zachowania, które jeżeli się powtarzają i są nasilone powinny być powodem do konsultacji z terapeutą SI. NIE JEST TO LISTA DIAGNOSTYCZNA zaburzeń SI. Aby stwierdzić czy Twoje dziecko ma zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD) MUSI być poddane pełnej diagnozie SI przez wykwalifikowaną osobę.
• ma trudności z jedzeniem (trudności ze ssaniem, gryzieniem, preferowanie ograniczonych typów pokarmów);
• ma trudności ze spaniem (trudności w zasypianiu, częste wybudzenia w nocy i kłopoty z ponownym zaśnięciem);
• dziecko jest bardzo poirytowane przy zmianie ubrania, wydaje się mu być niewygodnie w określonych typach ubrań;
• nie lubi być przytulane, odpycha się od osoby, która go trzyma w ramionach;
• jest nadmiernie aktywne, wciąż w ruchu lub też jest letargiczne, ospałe;
• występują opóźnienia w rozwoju w zakresie „kamieni milowych”: dziecko późno siada, późno raczkuje (lub pomija ten etap), późno stawia pierwsze kroki, późno ypowiada pierwsze słowa lub wypowiada całe zdania pomijając okres gaworzenia, wokalizacji;
• unika manipulacji zabawkami/przedmiotami zwłaszcza tymi, które wymagają zręczności;
• mało wyraźna reakcja na ból, opóźniona reakcja na ból;
• nie umie się samo uspokoić np. poprzez ssanie smoczka, patrzenie na zabawkę, słuchanie głosu opiekuna.
• trudności z opanowaniem treningu czystości;
• potyka się, obija o przedmioty, ma słabą równowagę, jest niezgrabne ruchowo;
• nie zwraca uwagi na skaleczenia;
• jest nadwrażliwe na hałas (często zatyka uszy, samo hałasuje – mruczy, śpiewa pod nosem), nadwrażliwe na pewne zapachy;
• nie lubi być przytulane, nie lubi pewnych typów ubrań, narzeka na metki;
• bardzo źle znosi mycie głowy, mycie twarzy;
• ma kłopoty z nauką jazdy na rowerze;
• unika nowych zabaw ruchowych;
• jest nadmiernie aktywne, wciąż w ruchu lub ospałe;
• ma trudności z opanowaniem lub unika czynności takich jak: zapinanie ubrań, zdejmowanie butów, wiązanie butów, rysowanie, wycinanie;
• szybko przechodzi od płaczu do śmiechu, ma nagłe wybuchy złości;
• opóźnienia w rozwoju mowy, kłopoty z artykulacją, trudno zrozumieć, co dziecko mówi;
• dziecko ma trudności ze zrozumieniem poleceń;
• dziecku trudno skupić się na jednej czynności
• ma kłopoty w emocjonalnym i społecznym funkcjonowaniu.
• jest nadwrażliwe na hałas (często zatyka uszy, samo hałasuje – mruczy, śpiewa pod nosem), nadwrażliwe na pewne zapachy;
• nie lubi być przytulane, nie lubi pewnych typów ubrań, narzeka na metki;
• łatwo się rozprasza, wierci i niepokoi, jest agresywne, ma wzmożoną potrzebę ruchu i lub też jest ospałe, mało aktywne, nie lubi zajęć ruchowych ;
• często czuje się przytłoczone, przygnębione;
• ma trudności z nawiązywaniem kontaktów, zaprzyjaźnianiem się, ma trudności w obcowaniu z innymi dziećmi;
• ma mniejszą świadomość bólu (także odczuwanego przez innych);
• słabo odczuwa bliskość innych osób;
• dziecko ma trudności z czytaniem, zwłaszcza na głos;
• ma kłopoty z pisaniem, pisze wolno, nie mieści się w liniach, nieprawidłowo trzyma długopis;
• ma trudności z aktywnościami z zakresu małej motoryki, z koordynacją wzrokowo-ruchową;
• ma trudności w wykonywaniu zadań ruchowych na polecenia słowne;
• przejawia zaburzenia poczucia kierunku;
• wolno wykonuje zadania, jest prawie zawsze ostatnie;
• dziecko jest niezdarne, często potyka się;
• przyjmuje nieprawidłową postawę przy biurku;
• myli słowa dźwiękowo podobne;
• mowa dziecka jest niewyraźna, występuje nieprawidłowa artykulacja;
• dziecko ma trudności z koncentracją uwagi
Wyróżnia się kilka rodzajów Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego.
Każdy z nich może powodować różnorodne, złożone zachowania.
Poniżej w ogólny sposób przedstawiono najczęściej występujące wzorce zachowań.
Niektóre dzieci/osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nadmiernie reagują na stymulację. Ich układ nerwowy odczuwa zwykłe doznania sensoryczne jako bardzo intensywne, w efekcie czego czują się stale bombardowane przez odbierane bodźce. Stan taki nazywa się „obronnością sensoryczną”. Najczęstszą wówczas reakcją na bodźce jest reakcja walki lub ucieczki mająca na celu uniknięcie lub znaczne ograniczenie ilości bodźców. W efekcie przeciążenia układu nerwowego dzieci mogą również reagować agresją. Zaburzenie to może występować w obrębie każdego ze zmysłów.
Reagować na dotyk agresją lub wycofaniem się
Bać się wysokości i ruchu, lub odczuwać mdłości w wyniku niewielkiego ruchu bądź wysokości
Niechętnie ryzykować oraz próbować nowych rzeczy
Czuć duży dyskomfort w zatłoczonych miejscach
Jeść mało zróżnicowane jedzenie i/lub mieć dużą wrażliwość na zapachy
Być nadmiernie pobudzone i aktywne
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną nadwrażliwość sensoryczną.
Niektóre dzieci mają obniżoną reaktywność na bodźce. Ich układ nerwowy nie zawsze rejestruje lub rozpoznaje informację sensoryczną do niego docierającą. W efekcie wydawać się może, że dzieci te mają „nienasycony apetyt” na stymulację sensoryczną, co może przejawiać się nieodpartą chęcią ruchu lub ciągłym poszukiwaniem innych, intensywnych doznań sensorycznych.
Prezentować nadmierną aktywnością ruchową będącej efektem jak i źródłem wrażeń sensorycznych „odżywiających mózg”
Nie reagować na ból i nie zauważać innych bodźców dotykowych; często i zbyt mocno dotykać inne osoby (co może wyglądać jak zachowanie agresywne)
Uczestniczyć w niebezpiecznych zabawach np. zbyt wysokie wspinanie się
Preferować intensywne, długo trwające zabawy typu huśtanie, kręcenie, często bez objawów dyskomfortu
Lubić bardzo głośne dźwięki np. głośno grająca muzyka, telewizor
Mieć opóźnioną mowę
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną podwrażliwość/niedowrażliwość sensoryczną.
Niektóre dzieci z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego w efekcie tych zaburzeń mogą mieć trudności z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów i aktywności ruchowych. Często dzieci te są niezdarne, nieskoordynowane, przewracają się, mają problem z nauczeniem się wielu zabaw ruchowych.
Mieć trudności z aktywnościami manualnymi, pisaniem, zapinaniem guzików itp.
Mieć słabe umiejętności z zakresu dużej motoryki np. kopanie, łapanie, rzucanie piłki
Mieć trudności z naśladowaniem ruchów np. w zabawie Ojciec Wergiliusz
Mieć trudności z utrzymaniem równowagi, wykonaniem sekwencji ruchów lub obustronną koordynacją
Preferować znane aktywności i zabawy
Preferować aktywności statyczne, siedzące np. oglądanie telewizji, czytanie książki
Mieć trudności z wymową
Dzieci te łatwo ulegają frustracji i mogą próbować manipulować i kontrolować otoczenie. Niektóre z tych dzieci mogą uciekać w świat fantazji. Mogą również próbować ukrywać swoje problemy
planowania ruchowego pajacując i popisując się przed innymi lub unikając nowych aktywności wykonywanych w grupie.
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną dyspraksję opartą na zaburzeniach sensorycznych, czyli zaburzenie planowania ruchu.
Podwyższony poziom pobudzenia i aktywności
Obniżony poziom aktywności, ociężałość
Trudności z koncentracją
Opóźniony rozwój ruchowy
Trudności z utrzymaniem równowagi
Trudności z koordynacją wzrokowo-ruchową
Trudności z percepcją słuchową
Opóźniony rozwój mowy
Trudności z nauką: czytaniem, pisaniem, matematyką
Niskie poczucie wartości
Zaburzone relacje społeczne
Problemy emocjonalne
Symptomy przetrwałych odruchów tonicznych są oznaką niepełnej integracji sensorycznej.
TOB w zgięciu – 12 tydzień życia płodowego, integruje między 3-4 m.ż.,
TOB w wyproście – podczas porodu, integruje stopniowo od 7 tyg. do końca 3 r.ż..
nieprawidłową postawę ciała (garbienie się lub tendencja do chodzenia na palcach),
obniżone lub zwiększone napięcie mięśniowe,
zaburzenia równowagi,
chorobę lokomocyjną,
niechęć do ćwiczeń sportowych,
problemy z percepcją wzrokową (mylenie liter podobnych, np. p/b, b/d),
problemy z oceną przestrzeni,
niskie umiejętności tworzenia sekwencji,
niskie zdolności organizacyjne,
upośledzone poczucie czasu,
zaburzenia mowy,
szybką męczliwość w pozycji stojącej,
szybką męczliwość w pozycji z rękoma uniesionymi do góry,
szybkie męczenie się podczas chodzenia po nierównym podłożu,
lęk wysokości,
utrudnioną kontrolę głowy,
trudności z postrzeganiem wzrokowym.
Odruch ten wywoływany jest spontanicznym i pasywnym obrotem głowy w bok – następuje wówczas wyprost kończyn tej strony ciała, w którą odwrócona jest głowa dziecka i jednoczesne zgięcie kończyn przeciwnej strony ciała.
Pojawia się w 18 tygodniu życia płodowego, integruje – do 4-6 m.ż..
zachwiania równowagi przy ruchach głowy w którąkolwiek ze stron,
ruchy jednostronne zamiast naprzemiennych (np. w czasie chodzenia, skakania itd.),
trudności z przekraczaniem linii środkowej ciała,
słabo rozwinięte ruchy wodzenia wzrokiem,
nieustalona lateralizacja,
brzydkie i wolne pismo,
nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego,
trudności z opanowaniem ortografii i gramatyki,
trudności z wyrażaniem myśli pisemnie,
trudności z percepcją wzrokową, szczególnie symetrycznych przedstawień kształtów.
Jest odruchem pomostowym pomiędzy odruchami pierwotnymi i posturalnym. Odruch ten aktywizowany jest w 2 pozycjach:
w reakcji na zgięcie głowy – zginają się ręce a prostują nogi,
w reakcji na wyprost głowy – prostują się ręce a zginają nogi.
nieprawidłową postawę, pochylona sylwetka podczas chodzenia, tzw. małpi chód,
tendencję do garbienia się podczas siedzenia w ławce,
podczas siedzenia nogi ułożone w kształcie litery „W”,
zaburzoną koordynację ręce – oczy,
syndrom niezdarnego dziecka,
niechlujnie jeść,
trudności z widzeniem obuocznym,
wolno przepisywać, szczególnie z tablicy,
trudności z nauką pływania, szczególnie na brzuchu,
trudności w grze w piłkę,
zaburzenia uwagi